मातृका पोख्रेल
त्यतिबेला हामी सँगै पढ्थ्यौं र सँगसँगै खेल्थ्यौं । उसको घर मेरो छिमेकी गाउँमा थियो । हामी दुवैको परिवार हुनेखानेमा गनिन्थ्यो । हाम्रा माइतीहरूको मधेशमा जग्गा जमिन पनि प्रशस्तै थियो । हुने खाने परिवार भए पनि गाउँमा काम गर्नै पर्थ्यो । पढ्दापढ्दै हामीले सँगसँगै जङ्गलबाट दाउरा पनि बोकेका छौं । गार्इबस्तु पनि हेरेका छौं । पाहाड भएपनि नजिकै विद्यालय भएकोले हामीलार्इ हाइस्कूल तहसम्म पनि पढ्न कुनै समस्या परेन । एस.एल.सी. परीक्षा पनि हामी दुवैले द्वितीय श्रेणीमा पास गर्यौं ।हामी दुबैका दाजुहरू काठमाडौं मै बसेर पढ्थे र जागिर पनि खान्थे । एस.एल.सी. पास गरेपछि हामी आइ.ए. पढ्न काठमाडौ आयौं र दाजुहरूसँग बसेर पढ्यौं । आइ.ए.को फाइनल परीक्षा दिएपछि मेरो विवाह भयो । मेरो विवाह भएको केही महिनापछि शान्ताको पनि विवाह भयो । हाम्रो विवाह हुँदै हाम्रा श्रीमान्हरू सरकारी सेवामा अधिकृत थिए ।गाउँ र स्कूलका साथीहरू भन्थे – म अलिक सोझी प्रकृतिकी थिएँ रे । ऊ अलिक बढि मुखाले र इर्ष्यालु स्वभावकी थिर्इ । स्कूलमा मेरा धेरै साथीहरू थिए तर उसका कमैमात्र साथीहरू हुन्थे । ऊ साथीहरूसँग सानो कुरामा पनि झगडा गरिरहन्थी । शान्ताको व्यवहारका कारणले अरू साथीहरू ऊसँग टाढै रहन चाहन्थे । मलार्इ त लाग्छ – म बाहेक उसका अन्तरङ्ग साथीहरू छँदै थिएनन् । ऊसँगको मेरो घनिष्ट मित्रताका कारण कैयौं साथीहरू मसँग पनि आत्मीय व्यवहार गर्नलार्इ हिच्किचाउँथे ।हाम्रो विवाह भएपछि श्रीमान्हरूको सरूवा सँगसँगै हामी पनि जिल्लाजिल्ला तिर गयौं । त्यसपछि पाँच सात वर्षसम्म हाम्रो भेट भएन । त्यही पनि चिनजानका मानिसहरूबाट हामी एक आपसको हालखबर लिइरहन्थ्यौं ।पाँचथरबाट मेरा श्रीमानको मन्त्रालयमा सरूवा भएको केही महिनापछि शान्ताको श्रीमान् रामप्रसाद आचार्य पनि काठमाडौं मै सरूवा भएर आए । उनी सरूवा भएर आएको भोलिपल्टै शान्ता मेरो कोठा खोज्दैखोज्दै आएकी थिर्इ । बालककालदेखिकी साथीसँग फेरि नियमित भेटघाट र मित्रता कायम हुने भयो भन्ने कुराले मलार्इ भित्रैदेखि निकै हर्षित बनाएको थियो । तर आफ्नो आत्मप्रशंसा गर्ने र आर्थिक आडम्बर देखाउने नयाँ विकसित भएको उसको स्वभावसँग म कताकता हच्किएकी थिएँ । त्यसपछि हाम्रो भेटघाट नियमित हुन थाल्यो ।रमिला ! म त दुर्इतीन हजार कमाएर नल्याएको दिन बुढालार्इ साफी गाली गर्छु । एकदिन दिउँसो सबेरै आएर शान्ताले अहंकार र बहादुरीको स्वरमा मसँग भनेकी थिर्इ । काठमाडौंमा सरूवा भएर भर्खर भर्खर आएका कारण ऊसँग मैले विवाद गरिहाल्न राम्रो ठानिनँ । यसका विरूद्धमा बोलुँ भने योसँग मेरो सम्बन्ध बिग्रने डर, नबोलुँ भने गलत कुरालार्इ प्रश्रय दिएजस्तो हुने । शान्ता त्यति साह्रो पथभ्रष्ट भएको देख्दा म भित्रैदेखि पीडित भएकी थिएँ । यति सोचेर पनि म त्यसबेला प्रतिक्रियाहिन भएर चुपचाप बसें ।त्यसपछि ऊसँगको नियमित भेटघाट र संवादहरू मेरा लागि प्रिय हुन सकेनन् । जागिरे जीवनपछि त झनै ऊभित्रको मान्छे अनैतिक बन्दै गएको मैले महसूस गर्न थालेकी थिएँ ।रमिला ! यो संसारमा घुस नखाने मान्छे कोही नै छैनन् र इमानदारिता भन्ने कुरा त केवल गफ गर्ने विषयमात्रै हो । वास्तविक जीवनमा घुस नखाने इमानदार मान्छे हुन्छ भन्ने कुरामा मलार्इ विश्वासै छैन । मेरा अगाडि धेरै पटक भनिसकेको कुरा त्यसदिन शान्ताले फेरि पनि दोहोर्याएकी थिर्इ ।संसारमा राम्रा र इमानदार मान्छेहरू पनि छन् । खराब र भ्रष्टाचारी मान्छेहरू पनि प्रशस्तै छन् । तेरो कुरा प्रति म सहमत हुन सक्दिनँ । अति नै भएपछि पहिलो पटक मैले शान्ताका सामु आफ्नो फरक विचार राखेकी थिएँ । मेरो कुराले त्यसबेला उसको अनुहार निकै अँध्यारो भएको थियो ।त्यही समयदेखि शान्ताको र मेरो बीचमा बहस र वादविवाद बढ्दै गएको थियो । पक्ष र विपक्षमा उभिएर विवाद लम्ब्याउन मलार्इ त्यसबेला पनि पटक्कै मन थिएन । शान्ताको बानी मलार्इ राम्रैसँग थाहा थियो । ऊ आलोचना र विरोध खप्न सक्ने मान्छे नै होउन । ऊ प्रशंसाकी धेरै भोकी मान्छे थिर्इ । उसलार्इ प्रशंसामात्र गरिदियो भने ऊ नम्र र शिष्ट व्यवहार गरेको देखाउन सक्थी । त्यसदिन हाम्रो विवाद धेरै लम्बियो । धेरै वादविवाद नगरौं भन्दाभन्दै झमक्कै साँझ पर्यो । त्यसदिन म उसको घरबाट बिदा भएर हिँड्दा ऊ मलार्इ बिदा गर्न ढोकासम्म आइन । पहिले पहिले घाम नअस्ताउँदै पनि बसौं भन्थी तर आज साँझ परेपछि पनि बसौं भनिन । मलार्इ त्यसदिन बेकारमा उसको घर आएँ भन्ने लागेको थियो । मैले राम्रैसँग बुझेकी थिएँ – शान्ता त्यसदिन मसँग साह्रै रिसाएकी थिर्इ ।त्यसपछिका धेरै दिनसम्म हाम्रो बीचमा भेटघाट र सम्वाद भएन । उसले पनि मलार्इ टेलिफोन गरिन र मैले पनि ऊ रिसाएकी छ भन्ने ठानेर केही समयसम्म बोलाइनँ । ऊसँगको भेटघाटमा आएको रिक्तताले मभित्र एकप्रकारको उकुसमुकुस पैदा भइरहेको थियो । मेरो सामाजिक सम्बन्ध निकै फराकिलो थियो तर उसको त्यस्तो थिएन । उसको सामाजिक जीवन निकै सङ्कीर्ण र निरस थियो । काठमाडौं आएको दुर्इचार महिना हुने बित्तिकै उसले छिमेकीहरूसँग इर्ष्यालु व्यवहार गर्न थालिसकेकी थिर्इ । छिमेकी महिलाहरूका घरका बारेमा कुरा गर्थी । उनीहरूका श्रीमानहरू भन्दा आफ्नो श्रीमान फरक मान्छे भनेर प्रशंसा गरिरहन्थी । उसमा त्यस्तो तल्लो र घटिया स्वभाव विकास भएको देखेर मलार्इ भित्रभित्रै आश्चर्य लाग्थ्यो र महिलाहरूमा अलिक बढि देखिने त्यस्तो प्रवृत्तिप्रति चिन्ता लागेर आउँथ्यो ।त्यसैताका शान्ताहरूले बत्तीसपुतलीमा एउटा सुन्दर र भव्य घर खरिद गरे । त्यसपछि अहंकार र बडप्पनले शान्ता झन् मनोरोगीजस्तै अव्यवहारिक र एकलकाँटे भर्इ ।उनीहरूले घर खरिद गरेको खबर शान्ताले मलार्इ टेलिफोनमा सुनार्इ र घर हेर्न आउन निम्तो गरी । म पनि खुशी नै भएँ र एकदिन उसको घर हेर्न गएँ । गौशाला चोकमा ऊ मलार्इ लिन पर्खिरहेकी रहिछ ।भाग्यको खेल हो बुझिस् रमिला ! मेरो बुढो र तेरो बुढो एउटै पोष्टमा भएर पनि हाम्रो आर्थिक हैसियतमा फरक परेको । घरमा पसेर सोफामा बसेर टेलिभिजनको च्यानल खोल्दै पहिलेपहिलेकै जस्तो उसले त्यसदिन फेरी त्यही कुरा दोहोर्यार्इ ।जुन कुरासँग मलार्इ कुनै सरोकार छैन, त्यो कुरा बारम्बार दोहोर्याइरहनु राम्रो होयन । खान र लाउन नपुगे त खुसीसाथ सङ्घर्ष गर्नु पर्छ । खान पुगेकै छ । मलार्इ अनावश्यक सम्पत्तिको मोह छैन । अति भएपछि मैले पनि त्यसदिन प्वाक्कै मुख फोरेँ ।खुलेको आकाशलार्इ एकाउक कालो बादलले गाँजेझैं शान्ताको अनुहार पनि एक निमेषमै मैलियो । कतै मैले नचाहिँदो काम त गरिनँ ? उसको स्वभाव मलार्इ थाहा छँदै थियो, मैले कुनै प्रतिक्रिया नदिएको भए पनि हुन्थ्यो । आखिर सही दिएको भए पनि हुन्थ्यो । म उसको घरबाट त्यसदिन आफ्नो प्रतिक्रियाप्रति पश्चातापको महाभारत अग्ल्यएर डेरामा फर्केकी थिएँ ।मेरो पनि तीन ताक कुनै जागिर थिएन । हुन त, शान्ताको पनि थिएन । मेरो सम्पर्क सामाजिक संघ–संस्थाहरूसँग प्रशस्तै हुन थालेको थियो । सानोतिनो राजनैतिक सम्पर्क पनि विकास हुन थालेको थियो । मेरा केही साथीहरूले बृद्धाश्रम खोल्ने योजना लिएर मकहाँ आए । मलार्इ पनि त्यो योजना राम्रो लाग्यो । छोराछोरी सात आठ कक्षामा पढ्ने भइसकेका थिए । घरको काममा व्यस्त भइरहनुपर्ने बाध्यता मसँग त्यसबेला बाँकी थिएन ।मैले साथीहरूसँग शान्तालार्इ पनि बृद्धाश्रम खोल्ने कार्यमा सहभागी गराउन पाए हुन्थ्यो भन्ने प्रस्ताव राखेँ । उसलार्इ नजिकैबाट चिन्ने केही साथीहरूले मेरो प्रस्तावलार्इ रूचाएका थिएनन् । तर धेरैजसो साथीहरूले मेरो प्रस्तावप्रति सहमति जनाए ।एकदिन साँझ पर्ने बेलामा म शान्ताको घरमा पुगेँ । शान्ताको पति रामप्रसाद कार्यालयबाट आइसकेका रहेछन् । मलार्इ उसले बैठक कोठामा लिएर गर्इ । यत्ति अबेर किन आइस् तँ ! शान्ताले आश्चर्य मानेर सोधी ।मैले भनेँ – म एउटा प्रस्ताव लिएर आएकी तँकहाँ ।के प्रस्ताव ? म सोफामा बस्न नभ्याउँदै उसले मलार्इ सोधेकी थिर्इ ।हामीले एउटा बृद्धाश्रम खोल्ने निर्णय गरेका छौं । हामी यसमा तेरो पनि सहयोग चाहन्छौं । काम चाहीं केही गाह्रो छ आखिर तँलार्इ पनि फुर्सदै छ । त्यसैका लागि आएकी । मैले आफ्नो योजनालार्इ फटाफट राखिदिएँ ।आ ! तँ पनि यी नचाहिँदा कामतिर लागिछस् । बसेर खान छोडेर यी चिन्नु न जान्नुका बुढाबुढीलार्इ स्याहारेर के काम ? म त खुट्टा पसारेर खान्छु । शान्ताको ठाडो जवाफसँग मलार्इ भित्रैदेखि रिस उठ्यो । म चाँडोचाँडो कुरा टुङ्ग्यएर ऊसँग बिदा मागेर फर्केँ ।त्यसपछि शान्तासँग मेरो भेटघाट र आवतजावत पुरैजसो बन्द भयो । म पनि आफ्नो काममा व्यस्त भएँ । म हिँडेको बाटो उसका लागि अप्रिय थियो । उसको जस्तो जीवन बाँच्नु मेरा लागि झनै प्रिय थिएन ।केही वर्षपछि एकदिन रेडियोमा राजस्व विभागका प्रमुख रामप्रसाद आचार्यलार्इ घुस लिँदालिँदै गिरफ्तार गरिएको समाचार सुनेँ । समाचार सुन्नेबित्तिकै शान्तालार्इ मैले टेलिफोन गरेँ । टेलिफोन उठे पनि मेरो आवाज सुन्ने बित्तिकै रिसिभर राखिन्थ्यो । मैले शान्ताको घरै जान उपयुक्त ठानेँ ।शान्तालार्इ मसँग भेट हुन नपरे हुन्थ्यो भन्ने चाहना भएको कुरा मैले त्यहाँ गएपछि बुझेँ । उसको अनुहार पुरै निन्याउरो थियो । उसले मलार्इ घरभित्रै लगिन र बाहिरै ढोकाबाटै बिदा गरी ।हेर् न ! उहाँजस्तो इमान्दार कर्मचारी कोही पनि थिएनन् । यो सबै उहाँलार्इ फँसाउने षड्यन्त्र मात्र हो । मसँग मन नलागेरै पनि शान्ताले त्यत्तिबेला यस्तो प्रतिक्रिया व्यक्त गरेकी थिर्इ ।शान्तालार्इ म प्रति पुरै अरूचि भएपछि उसकोमा गइरहन मलार्इ पनि उचित लागेन । पछि सुन्नमा आयो उसको पतिको जागिर छुटेछ र घर पनि बिक्री गर्नु परेछ । त्यसपछि शान्ताको परिवार कतै डेरा सर्यो । सबै आफन्तहरूसँग ऊ टाढै रहन चाही ।बीस वर्षपछि आज मैले त्यही शान्तालार्इ पशुपतिको मन्दिरमा फूल बेच्न बसिरहेकी भेटेँ । तर मलार्इ पुरै नचिनेजस्तो अभिनय गरी उसले । म विश्वस्त छ – त्यो त्यही शान्ता हो । उसले मलार्इ नचिनेको अभिनय गरिरहँदा त्यहाँ उभिइरहन मलार्इ नै अप्ठ्यारो लागिरह्यो । मैले सानामा लागेको उसको निधारको खतसम्म हेरेँ । त्यो उही मेरी साथी शान्ता नै थिर्इ । म उसलार्इ हेर्दै हिँडें । ऊ अर्कैतिर फर्केर बसी ।ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם ם םसाँझमा घर फर्केपछि रमिलाले आफ्ना छोरा, छोरीहरूलार्इ यो कथा लामो समय लगाएर सुनार्इ ।

जलवायु परिवर्तन चुनौती सामना गर्न अन्तरराष्ट्रिय कोष हुनुपर्छः प्रम नेपाल

प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले जलवायु परिवर्तनको साझा खतरालाई प्रभावकारी ढङ्गले समाधान गर्न सबै मिलेर प्रतिबद्धता व्यक्त गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभएको छ । संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिवले मंगलबार आयोजना गर्नुभएको जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी गोलमेच सम्मेलनमा प्रधानमन्त्री नेपालले टिप्पणी गर्दै सो कुरा बताउनुभएको हो ।उहाँले नेपालजस्ता राष्ट्रलाई दृष्टिगत गरी अनुकूल र समाधानका उपाय तथा प्रविधि र कोषको प्राथमिकताका साथ हस्तान्तरणको माध्यमबाट जलवायु परिवर्तनका सर्वव्यापी खतरा र विविध परिणामसँग जुध्नसक्ने गरी विस्तृत कार्यक्रम अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले अघि बढाउनुपर्ने बताउनुभयो ।उहाँले भन्नुभयो-विश्वव्यापी उष्णताबाट नेपालको हिमालयक्षेत्रमा हिउँ पग्लने क्रम बढेको छ । हिमालयबाट बग्ने नदीमा एक अरबभन्दा बढी जनताको निर्भरता छ । नेपालको हिमताल च्छोरोल्पाको आकार १९५० को दशकमा ०.२३ वर्गकिलोमीटर रहेकामा २००२ मा १.७६ वर्ग किलोमिटर पुगेको छ । हिमताल विष्फोटनको खतरा बढेको छ । हाम्रा करिब दुई दर्जन हिमताल कुनैपनि बेला विष्फोट हुनसक्छन्, जसबाट जनधनको प्रचुर नोक्सान हुनसक्छ । मौसमको स्वभावमा आएको परिवर्तनका कारण कृषि उत्पादन र खाद्य सुरक्षा स्थितिमा प्रभाव पर्न सुरू भैसकेको छ । अप्रत्याशित बाढीपहिरो, असामयिक वर्ष मन्ासुनको ढिलाइजस्ता घटना नियमित समस्या बनेका छन् र यसबाट जनविस्थापन र जीविकामा प्रायः असर परेको छ । कासका पूर्वाधार क्षति भएका छन् र बढ्दो मात्रामा नाजुक बनेका छन् । जलवायुसम्बन्धी प्रकोप, भूस्खलन र विशेषतः देशको चुरेभावर क्षेत्र वरपर सुख्खा क्षेत्रको विस्तारका कारण जनजीविकामा खतरा आइपुगेको छ ।पर्यावरण व्यवस्था र जैविक विविधता खतरामा छन् । नयाँ प्रकारका र गम्भीर प्रकृतिका रोगले मानव स्वास्थ्यमा प्रभाव परेको छ -उहाँले औंल्याउनुभएको छ । विकसित राष्ट्र र आर्थिक क्षमता भएका देश आफ्नो साधनको उपयोग गरी यस्ता चुनौतीलाई सामना र समाधान गर्न सक्छन् तर गरिब र सीमान्तकृत राष्ट्रका लागि अन्य विकल्प छैनन् र उनीहरू अझ बढी पीडित छन् । हामीले भोग्नुपरेको मूलभूत चुनौती यही हो -उहाँले टिप्पणी गर्नुभयो ।संवेदनशील पर्यावरणयुक्त पहाडी राष्ट्रका नाताले जलवायु परिवर्तनका परिणामबाट नेपाल नाजुकरूपमा प्रभावित छ, हाम्रो जनसङ्ख्याको ठूलो हिस्सा आफ्नो जीविकाका लागि कृषि र सम्बन्धित क्रियाकलापमा निर्भर छन्,यसै वर्ष हामीकहाँ ढिलो मनसुनमात्र नभई कम वर्षा पनि भयो, पहिलेभन्दा यो वर्ष खाद्यान्नको कमीले हामीलाई बढी सताउने छ भन्दै उहाँले विश्वव्यापी हरितग्यास उत्सर्जनमा हाम्रो भूमिका ०.०२५ प्रतिशतभन्दा कम भएतापनि विश्वव्यापी उष्णताबाट हामीले ठूलो समस्या भोग्नुपरेकाले जलवायु परिवर्तन हाम्रा लागि निकै गम्भीर विषय भएको औल्याउनुभयो ।नेपालले वातावरण मन्त्रालयको स्थापना र उच्चस्तरीय जलवायु परिवर्तन परिषद्को गठन गरेर जलवायु परिवर्तनको विषयप्रति गम्भीरता देखाएको पनि उहाँले जानकारी दिनुभयो ।प्रधानमन्त्रीले यो चुनौतीको गाम्भीर्यता र अल्पविकसित राष्ट्रको सीमित क्षमतालाई दृष्टिगत गरी सोहीअनुरूपको अन्तर्राष्ट्रिय कोषको व्यवस्था हुनुपर्ने माग पनि गर्नुभयो ।हिमालय क्षेत्रलाई केन्द्रविन्दुमा राखी नेपालले हालै \"काठमाडौं देखि कोपेन्हेगन\" नारासहितको उच्चस्तरीय क्षेत्रीय जलवायु परिवर्तन सम्मेलन आयोजना गरेको र त्यो आगामी डिसेम्बरमा हुने कोपेन्हेगन सम्मेलनमा प्रभावकारी र अर्थपूर्ण सहभागिता गराउने तयारीस्वरूप भएको बताउनुभयो ।

जलवायु परिवर्तन र वढ्दो विश्व तापमान – नेपाली किसानलाई खतराको घण्टि

भरत चिन्तन
दिलसराका पति सुकवहादुर लुङ्गेलीका आफ्ना तिन जना लालावाला सन्तान सहित कल्कलाउंदो उमेरकी श्रीमतीलाई छाडेर विदेशीएको पनि सांढे दुईवर्ष भईसकेछ । वढ्दो विश्व तापमानले पारेको पर्यावरणीय असर स्वरूप हिमाली मुलुक नेपालमा विकसीत सुख्खा हिउंद र अनिश्चित मनसुनका कारण मुलुकमा विगत तिन वर्षदेखी खेतिपाती राम्रो भएको छैन । आफ्नो भएको थोरै जग्गावाट आएको उव्जनीले परिवारलाई दुईछाक धान्न समेत मुस्किल परेकाले सुकवहादुर विदेशीनु परेको हो ।
नेपालका अधिकतम किसान परिवार आकाशे पानीकै भरमा आफ्नो परिवारलाई आवश्यक पर्ने कृषि उत्पादन गर्दै आएका छन् । तर, अव मौसमको यस्तै अनिश्चत अवस्था रहने र खाद्यअसुरक्षाको स्थितीपनि कायमै रहने हो भने सुकवहादुर मात्र होईन, नेपालका ९५ प्रतिशत किसान परिवारले वैकल्पिक पेशाको रुपमा वैदेशीक रोजगारलाई अंगाल्नुको कुनै विकल्प देखिंदैन । यो अहिले मुलुकको विकराल तर तितो यथार्थ हो ।
मध्यपहाडी तथा तराईका नदीकिनारका वस्तिहरु असमयको वर्षा र वाढीपहिरोका कारण प्राकृतिक प्रकोपको कहालीलाग्दो चपेटामा परेका छन् भने सिंगो मुलुककै ४० प्रतिशत भन्दा वढी किसान परिवार यस्तो जोखिमपुर्ण क्षेत्रमा वसोवास गरिरहेका छन् । विशेषगरि उच्च तथा मध्य पहाडी क्षेत्रमा रहेका यस्ता परिवार तत्काल जल जमिन र जंगल जस्ता प्राकृतिक श्रोतको सुविधाप्राप्त गरिरहेका ति क्षेत्र छाडि तत्काल अन्यत्र जानसक्ने अवस्थामा पनि छैनन् । मौसममा हुने सानोमात्र उतारचढावले नै तिनको उव्जनिमा ठुलो अन्तर ल्याईदिने भएकाले यस्ता प्राकृतिक प्रकोपवाट सवभन्दा वढी पिडीत हुनेपनि तिनीहरुनै छन् । यसकारण सरकारले प्रकोप नियन्त्रणको प्रभावकारि कदम तत्काल नचालेमा त्यस्ता जोखिमपुर्ण क्षेत्रमा जिवन यापन गरिरहेका परिवारले निकट भविश्यमै भयानक खाद्य अभावको सामना गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
परिवर्तित मौसमका कारण खेतिपातीमा पर्न गएको असरले कतिपय निम्न मध्यम वर्गिय किसान परिवारमा खाद्यान्न अभाव हुन थालीसकेको छ । कति परिवार त यसै कारण गाउं छाडी वैकल्पिक पेशाको खोजीमा विस्थापीत भएका छन् । "पानी पर्न छाडि'गो, उव्जनीले खान नपुग्ने भए'सी उहां कतारतिर लाग्नु'भो, छोराछोरी पनि हुर्कन थाले पढाउनै पर्‍यो, पैसो नभै' केहि नहुंदो रै'छ, गाउंमा वसेर मात्रै के गर्नु र ?" दिलसरा भन्छिन् - "खडेरिले नजिकको मुलपनि सुक्यो, खानेपानी ल्याउन दुईतिन घण्टा लाग्ने, मरि मरि काम गर्‍यो खानै धौ । अहिले वल्ल सुविस्ता भा'को छ ।"
पति विदेशीईसकेपछि सुकवहादुरको गांउमा भएको पुर्ख्र्यौली जमीन पनि वांझै छाडिएको छ, दिलसरा छोराछोरी लिएर दमौली वजारमा झरिसकेकी छिन् । उनका दुई छोराछोरी त्यहिं एउटा निजी विद्यालयमा पढ्दै छन् भने कान्छी छोरी सानै भएकाले आमासंगै वस्छिन् । दिलसरालाई अहिले खानलाउन कुनै समस्या छैन, गाउंवेसी कुटोकोदालो गर्नुपरेको छैन, त्यसैले पानी परेपनि नपरेपनि उनलाई खासै वास्ता हुन छाडिसक्यो । उनि पसलवाट उधारोमा सामान ल्याउंछिन्, श्रीमानले पैसा पठाएपछि तिर्छिन् । आजभोली खाद्यान्न तथा दैनिक उपभोग्य वस्तुमा भएको अस्वाभाविक मुल्यवृद्धिका कारण दिलसरा जस्तालाई तत्काल कुनै असर नपरेको जस्तो देखिएपनि यसले उनको चिन्ताको क्षेत्र भने अलि विस्तार गरिदिएको छ ।