विष्णु थकाली
आजभोलि जलवायु परिवर्तन विश्वसामु तातो बहसको विषय बनेको छ । हामीले दिनहुँ विभिन्न सञ्चार माध्यमबाट जलवायु परिवर्तनले उब्जाएको प्रभावहरूका बारेमा सुन्न, देख्न र पढ्न पाउँछौ । जलवायु परिवर्तन भन्नाले वायुमण्डलीय तापको वृद्धिले जलवायुको वर्तमान संरचना खल्बलिन थालेको स्थितिलाई हामी जलवायु परिवर्तन भन्दैछौं । यसरी विशेषज्ञहरूको भनाइ अनुसार विश्वव्यापी जलवायु परिवर्तनमा सबैभन्दा बढी योगदान वा भूमिका वायुमण्डलमा वृद्धि भइरहेको हरितगृह ग्यासको रहेको बताइएको छ । हरितगृह ग्यास भन्नाले वायुमण्डलमा रहेको कार्बनडाइ अक्साइड -ऋइद्द) मिथेन -ऋज्) नाईट्रेस अक्साइड -ल्इ) हायड्रोफरफलुरोकार्बन -एँऋ) ग्यासहरूको सामूहिक रूपलाई भनिन्छ । यो एउटा सिसाले बनाएको घर जस्तो हो । जसमा सूर्यको ताप छिर्नसक्छ तर बाहिर निस्कन सक्दैन जसको फलस्वरूप भित्री भागमा तापमान बढ्न जान्छ । त्यस्तै गरी हाम्रो पृथ्वीलाई तातो बनाई राख्ने प्रक्रियालाई हरितगृह भनिन्छ । यसै ग्यासको प्रभावले आजभाेलि हाम्रो जलवायुमा परिवर्तन भई अतिवृष्टी,अनावृष्टी तथा बेमौसमी वषर्ा आदि हुने गरेको छ । जसको कारण मानवीय जीवन र वातावरणमा प्रत्यक्ष प्रभाव परेको देखिएको छ भने भविष्यमा यसले अझ धनजनको ठूलो क्षति हुनसक्ने कुरा विभिन्न अध्ययनले देखाएको छ ।
वायुमण्डलीय तापमान बढ्नुमा मानवीय क्रियाकलाप नै प्रमुख देखिएको छ । यसरी हरितगृह ग्यास उत्पादन हुने कार्य तत्काल नरोकिएमा वायुमण्डलको तापक्रम सन् २०२५ सम्ममा १ डिग्री सेन्टिग्रेट १ डिग्री सेन्टिग्रेट तथा यस शताब्दीको अन्तसम्ममा ३ डिग्री सेन्टिग्रेट सम्म वृद्धि हुने अनुमान विभिन्न अनुसन्धानले देखाएको छ । आजभोलि हामी प्रत्येकले पनि वायुमण्डलीय तापक्रम बढेको अनुभव गरेका छौं । यस कार्यलाई रोकथाम गर्नु अत्यन्त जरुरी भएकाले आआफ्नो स्तरबाट केही न केही कदम चाल्नु आवश्यक छ यसका लागि कुनै ठूलो काम गर्नु पर्दैन केवल हामीले हाम्रो बानी र व्यवहारमा केही सुधार र परिवर्तन मात्र गर्ने हो भने पनि वातावरणमा ठूलो योगदान हुने देखिन्छ ।
आगामी सन् २००९ डिसेम्बरमा डेनमार्कको राजधानी कोपनहेगनमा जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन हुँदैछ । यसमा विभिन्न राष्ट्रले विभिन्न नीति नियम र घोषणापत्र तयार गरी प्रतिबद्धता जनाउने छन् । यसका लागि अहिले हरेक देशबाट दबाब दिनका लागि विभिन्न समूह तथा सञ्जालहरू बन्ने क्रम जारी छ । तर जतिसुकै समूह तथा सञ्जालहरू बनेतापनि पूर्ण कार्यान्वयनका लागि प्रत्यक्ष कार्य क्षेत्रमा नलागि सफल हुन कदापि सकिँदैन ।
अहिले भविष्यका कर्णधार युवा पुस्ताहरू जलवायु परिवर्तनबाट हुने प्रभावका बारेमा सचेत हुँदै केही गर्नको लागि सङ्गठित भएका छन् । पक्कै पनि यो शुभ संकेत हो तर समाजमा व्याप्त युवा पुस्ताको आधुनिक र विलासी जीवनलेे गर्दा विकृति, विसङ्गति र प्रदूषण बढाएको देखिन्छ । तत्काल त्यसका लागि सचेत हुन आवश्यक छ । प्रत्येक सहरमा काम होस् वा नहोस् महँगा र चिल्ला मोटरसाइकल गुडाउने प्रचलन बढेको छ । यसले गर्दा दिनहुँ प्रदूषण र दुर्घटना बढाएको छ । त्यस्तै गरी अधिकांश युवा जमातले बडीस्पे्रहरू प्रयोग गर्ने, विरोध जनाँउदा टायर बाल्ने गर्नाले वायुमण्डलमा कार्बन थप्ने काम भएको छ । यो तत्काल नरोके कार्बनडाइ अक्साइडको मात्रालाई ३५० एए मा सीमित गर्न कदापि सकिँदैन । त्यस्तै गरी व्यापारिक प्रतिष्ठानहरूले आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गर्ने मात्र नभई वातावरणको संरक्षण गर्ने कामतिर कम्पनीको छविलाई उच्च राख्नु पर्दछ । यसका लागि वातावरणमा असर नपार्ने वातावरणीय मैत्री प्रविधिहरू अपनाउने र भएका कलकारखानाहरूमा धुवाँरहित वा फिल्टरहरू जडान गर्न आवश्यक छ ।
परापूर्वकालदेखि महिलाहरूले वातावरण संरक्षण र सम्बर्धन गर्ने काम गर्दै आइरहेको कुरालाई कसैले नर्कान सक्दैन । तर पनि आजको परिस्थितिमा अझ सचेत र तदारुकताका साथ लाग्नु जरुरी छ । हामी हाम्रा सन्ततिलाई जस्तो माया र हेरविचार अरु कसैले दिनै सक्दैन तसर्थ आफ्नो सन्ततिका लागि माया र हेरविचार मात्र गरेर होइन स्वच्छ सफा बस्न अनुकूल वातावरण सृजना गर्नु बुद्धिमत्ता हुन्छ । त्यसैले प्रत्येक आमाहरूले आफ्नो सन्ततिको सुनिश्चित भविष्यका लागि आजैदेखि आफ्नो दैनिक क्रियाकलापमा संयम हुन अति आवश्यक छ । आफ्नो घरबारीबाट निस्कने फोहरमैलाहरूलाई कहिले नजलाउनुहोला, फोहर छु्रट्टयाएर राख्ने बानीको विकास गर्नुहोला र बजार जाँदा सधैं कपडाको झोला बोक्ने बानी बसाल्नु पर्दछ । खेतबारीमा रासायनिक मल तथा किटानासक औषधिको प्रयोग सकेसम्म नगर्नर्ु वा वातावरणीय मैत्री प्रविधि खोज्नुहोला । गाईभैंसीको गोबर र जैविक वस्तुहरूबाट गोबर ग्यास बनाई त्यसबाट निस्कने जैविक मल बनाइ प्रयोग गर्नु राम्रो हुनेछ ।
वृक्षारोपणले ऋइद्द ग्यासको मात्रालाई घटाउन वा शुद्धिकरण गर्न ठूलो मद्दत गर्ने कुरा प्रमाणित भइसकेको छ । तसर्थ हामी प्रत्येकले आफ्नो घर खेतबारी तथा सार्वजनिक स्थलमा वृक्षारोपण गरी हरियाली बढाउनु अति नै आवश्यक छ । हुनत कुनै एउटा क्षेत्रको संरक्षण र रोकथामले जलवायु परिवर्तनको कार्यलाई रोक्न सफल हुने होइन तथापि सामूहिक रूपमा स्थानीयस्तरदेखि विश्वव्यापी स्तरसम्म प्रयास हुनु जरुरी देखिन्छ । यसका लागि विश्वका प्रत्येक सचेत नागरिकहरूले हरितगृह ग्यासको निस्काशनको मात्रालाई घटाउनका लागि आफ्नो जीवनयापनमा परिवर्तन गर्नुको साथै दैनिक कृयाकलापमा संयम अपनाई जलवायु परिवर्तनमा कमी ल्याउन सहयोग गर्ने हो भने यसबाट हुने परिणाममा न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ ।
वायुमण्डलीय तापमान बढ्नुमा मानवीय क्रियाकलाप नै प्रमुख देखिएको छ । यसरी हरितगृह ग्यास उत्पादन हुने कार्य तत्काल नरोकिएमा वायुमण्डलको तापक्रम सन् २०२५ सम्ममा १ डिग्री सेन्टिग्रेट १ डिग्री सेन्टिग्रेट तथा यस शताब्दीको अन्तसम्ममा ३ डिग्री सेन्टिग्रेट सम्म वृद्धि हुने अनुमान विभिन्न अनुसन्धानले देखाएको छ । आजभोलि हामी प्रत्येकले पनि वायुमण्डलीय तापक्रम बढेको अनुभव गरेका छौं । यस कार्यलाई रोकथाम गर्नु अत्यन्त जरुरी भएकाले आआफ्नो स्तरबाट केही न केही कदम चाल्नु आवश्यक छ यसका लागि कुनै ठूलो काम गर्नु पर्दैन केवल हामीले हाम्रो बानी र व्यवहारमा केही सुधार र परिवर्तन मात्र गर्ने हो भने पनि वातावरणमा ठूलो योगदान हुने देखिन्छ ।
आगामी सन् २००९ डिसेम्बरमा डेनमार्कको राजधानी कोपनहेगनमा जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन हुँदैछ । यसमा विभिन्न राष्ट्रले विभिन्न नीति नियम र घोषणापत्र तयार गरी प्रतिबद्धता जनाउने छन् । यसका लागि अहिले हरेक देशबाट दबाब दिनका लागि विभिन्न समूह तथा सञ्जालहरू बन्ने क्रम जारी छ । तर जतिसुकै समूह तथा सञ्जालहरू बनेतापनि पूर्ण कार्यान्वयनका लागि प्रत्यक्ष कार्य क्षेत्रमा नलागि सफल हुन कदापि सकिँदैन ।
अहिले भविष्यका कर्णधार युवा पुस्ताहरू जलवायु परिवर्तनबाट हुने प्रभावका बारेमा सचेत हुँदै केही गर्नको लागि सङ्गठित भएका छन् । पक्कै पनि यो शुभ संकेत हो तर समाजमा व्याप्त युवा पुस्ताको आधुनिक र विलासी जीवनलेे गर्दा विकृति, विसङ्गति र प्रदूषण बढाएको देखिन्छ । तत्काल त्यसका लागि सचेत हुन आवश्यक छ । प्रत्येक सहरमा काम होस् वा नहोस् महँगा र चिल्ला मोटरसाइकल गुडाउने प्रचलन बढेको छ । यसले गर्दा दिनहुँ प्रदूषण र दुर्घटना बढाएको छ । त्यस्तै गरी अधिकांश युवा जमातले बडीस्पे्रहरू प्रयोग गर्ने, विरोध जनाँउदा टायर बाल्ने गर्नाले वायुमण्डलमा कार्बन थप्ने काम भएको छ । यो तत्काल नरोके कार्बनडाइ अक्साइडको मात्रालाई ३५० एए मा सीमित गर्न कदापि सकिँदैन । त्यस्तै गरी व्यापारिक प्रतिष्ठानहरूले आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गर्ने मात्र नभई वातावरणको संरक्षण गर्ने कामतिर कम्पनीको छविलाई उच्च राख्नु पर्दछ । यसका लागि वातावरणमा असर नपार्ने वातावरणीय मैत्री प्रविधिहरू अपनाउने र भएका कलकारखानाहरूमा धुवाँरहित वा फिल्टरहरू जडान गर्न आवश्यक छ ।
परापूर्वकालदेखि महिलाहरूले वातावरण संरक्षण र सम्बर्धन गर्ने काम गर्दै आइरहेको कुरालाई कसैले नर्कान सक्दैन । तर पनि आजको परिस्थितिमा अझ सचेत र तदारुकताका साथ लाग्नु जरुरी छ । हामी हाम्रा सन्ततिलाई जस्तो माया र हेरविचार अरु कसैले दिनै सक्दैन तसर्थ आफ्नो सन्ततिका लागि माया र हेरविचार मात्र गरेर होइन स्वच्छ सफा बस्न अनुकूल वातावरण सृजना गर्नु बुद्धिमत्ता हुन्छ । त्यसैले प्रत्येक आमाहरूले आफ्नो सन्ततिको सुनिश्चित भविष्यका लागि आजैदेखि आफ्नो दैनिक क्रियाकलापमा संयम हुन अति आवश्यक छ । आफ्नो घरबारीबाट निस्कने फोहरमैलाहरूलाई कहिले नजलाउनुहोला, फोहर छु्रट्टयाएर राख्ने बानीको विकास गर्नुहोला र बजार जाँदा सधैं कपडाको झोला बोक्ने बानी बसाल्नु पर्दछ । खेतबारीमा रासायनिक मल तथा किटानासक औषधिको प्रयोग सकेसम्म नगर्नर्ु वा वातावरणीय मैत्री प्रविधि खोज्नुहोला । गाईभैंसीको गोबर र जैविक वस्तुहरूबाट गोबर ग्यास बनाई त्यसबाट निस्कने जैविक मल बनाइ प्रयोग गर्नु राम्रो हुनेछ ।
वृक्षारोपणले ऋइद्द ग्यासको मात्रालाई घटाउन वा शुद्धिकरण गर्न ठूलो मद्दत गर्ने कुरा प्रमाणित भइसकेको छ । तसर्थ हामी प्रत्येकले आफ्नो घर खेतबारी तथा सार्वजनिक स्थलमा वृक्षारोपण गरी हरियाली बढाउनु अति नै आवश्यक छ । हुनत कुनै एउटा क्षेत्रको संरक्षण र रोकथामले जलवायु परिवर्तनको कार्यलाई रोक्न सफल हुने होइन तथापि सामूहिक रूपमा स्थानीयस्तरदेखि विश्वव्यापी स्तरसम्म प्रयास हुनु जरुरी देखिन्छ । यसका लागि विश्वका प्रत्येक सचेत नागरिकहरूले हरितगृह ग्यासको निस्काशनको मात्रालाई घटाउनका लागि आफ्नो जीवनयापनमा परिवर्तन गर्नुको साथै दैनिक कृयाकलापमा संयम अपनाई जलवायु परिवर्तनमा कमी ल्याउन सहयोग गर्ने हो भने यसबाट हुने परिणाममा न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ ।
No comments:
Post a Comment