श्याम सुन्दर शेर्पा
शेर्पालाई शेर्पा भाषामा अहिले पनि 'शरब' भनिन्छ । भारतीय उपमहाद्वीपमा अहिलेसम्म प्राप्त भएका सम्पूर्ण ऐतिहासिक महìवका साहित्यिक -भाषिक), पुराताìिवक, सांस्कृतिक, भौगोलिक आदि स्रोतको अध्ययन तथा विश्लेषणबाट पनि शेर्पा भाषामा 'शरब' भनिने शेर्पालाई आदिम कालदेखि नै
'शरब' भन्ने गरेका रहेछन् भन्ने तथ्यको पुष्टि हुन्छ । यस तथ्यलाई पुष्टि गरेर शेर्पा भाषाको यही 'शरब' भन्ने शब्दलाई थोरै मात्र अपभ्रंश गरेर "दानव" भन्ने अर्थमा 'शरव' भनी ऋग्वेदको दशौं मण्डलको १२५ सूक्तको छैठौं मन्त्रमा यस उपमहाद्वीपका मूलवासी आद्य-आग्नेयी अनार्यलाई "शरवे -शरूं हिंसकं)" भनिएको पाइनुका साथै शेर्पा भाषाको यही 'शरब' भन्ने शब्दलाई अपभ्रंशको रूपमा फेरि 'शवर' भनी प्रयोग गरेर ऋग्वेदकै मूल ग्रन्थ ऐतरेय ब्राहृमण -३३ अ. ६. पृ. नं. ८५६)मा "शवराः" भनेको पाइन्छ । यसका साथै, यस तथ्यलाई पुष्टि गरेर नै चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत -भोट)का तिब्बती -भोटे)ले पनि शेर्पालाई सम्मान गरेर सम्बोधन गर्नु पर्दा बुद्ध भगवानका समकालीन जातिका मानिस भनी 'शर-ब' भन्ने गरेका देखिन्छन् तर यिनीहरूले यी शेर्पालाई भारतको वैशालीको वज्जीबाट करिब ३८९ ईश्वीतिर नेपालमा आएका लिच्छवी आर्यलाई 'बाजेहरू' भन्नुका साथै 'बज्जेहरू' समेत भन्ने गरे जस्तै अपमान गर्नु पर्दा व्यभिचारी भन्नुका साथै उदाउँदै गरेको नयाँ जातिका मानिस भनी 'शर-पो', 'शर-प' भन्ने गरेका देखिन्छन् । यसबाट शेर्पाको अहिले चलनचल्तीमा रहेको 'शेर्पा' भन्ने विशेषण यही 'शर-प' भन्ने तिब्बती -भोटे) शब्दबाट 'शर-पा' तथा 'शरपा' हुँदै 'शेर्पा' हुन गएको तथ्य प्रमाणित भएको देखिन्छ । तेञ्जिङ नोर्गे शेर्पा तथा एडमन्ड हिलारीले विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको सर्वप्रथम सफल आरोहण गरेर विश्वको इतिहासमा कीर्तिमान कायम गरेको ईश्वी संवत् १९५३ को मे २९ को दिनदेखि त शेर्पाको यो 'शेर्पा' भन्ने अपमानजनक विशेषणले विश्वव्यापी भएर 'शरब' भन्ने सम्मानजनक विशेषणलाई छायाँमा पारेको देखिन्छ । त्यसपछि, शेर्पा-शास्त्री क्रिस्टोप\m वोेन् फुरर्-हैमेन्डर्फका साथै नेपालका विश्वविख्यात समाज-शास्त्री तथा मानव-शास्त्री डोरबहादुर विष्टलगायतका अहिलेसम्मका सम्पूर्ण देशी तथा विदेशी विद्वानले शेर्पालाई अज्ञानताको दलदलमा फसेर बाह्रौं शताब्दीतिर चीनको उत्तरी प्रदेशमा घुमन्ते जीवन व्यतित गर्ने चीनी-मङ्गोलमूलका भोट-बर्मेली परिवारका भोटे -तिब्बती) जातिका जनजातिका रूपमा चित्रण गरेर 'शेर्पा' नै भनेका देखिन्छन् ।
उपर्युक्त विवरणका अतिरिक्त, संस्कृत भाषामा 'शवर' भन्ने शब्दले अनार्य जातिलाई बुझाएको देखिनुका साथै तिब्बती भाषामा यसैबाट अपभ्रंश भएको 'शवरी'भन्ने शब्दको अर्थ पनि "शिकारी जाति" हुन गएको देखिन्छ । यसबाट 'शरब' भन्ने जातीय विशेषण भएका शिकारी जातिका आग्नेयीमूलका यी शेर्पा यस उपमहाद्वीपको उत्तरमा सिन्धु तथा नेपाली सभ्यताको सिर्जनाकार हुन् र चीनी-मङ्गोलमूलका भोट-बर्मेली परिवारका भोटे -तिब्बती) जातिका जनजाति होइनन् भनेर प्रमाणित हुन्छन् । यस तथ्यलाई यो 'शरब' भन्ने शब्दले पनि शेर्पा भाषाकै 'श -मासु', 'र -बाख्र्रा) तथा 'ब/बस्तु -बस्तुभाउ)' भन्ने शब्दको संयोजन गरेर "बाख्राहरूका साथै वस्तुभाउको मासु खानेहरू" भनी अर्थिएर शिकारी युगको परम्पराको अर्थबोध गरेको देखिएबाट पनि पुष्टि गर्न सकिन्छ । त्यसै गरेर, शेर्पाको विशेषणको रूपमा रहेको 'शरब' भन्ने शब्द एक्लैले शेर्पा भाषामा "घाम लाग्ने ठाउँमा बस्नेवाला/पूर्वमा बस्नेवाला/पूर्वीय/पूर्वेली" भनी अर्थिएको देखिन्छ । त्यसैले शेर्पा भाषाको यो 'शरब' भन्ने शब्द शेर्पा भाषाका 'शर -घाम लाग्ने ठाउँ/पूर्व)' तथा 'ब/बा -वाला/मालिक)' भन्ने शब्दको संयोजन गरेर 'शर-ब' भन्ने शब्दको निर्माण हुन गई त्यसको पनि "घाम लाग्ने ठाउँको मालिक/पूर्वमा बस्नेवाला/पूर्वीय/पूर्वेली" भन्ने अर्थ हुन गएको देखिन्छ । त्यसैले ढुङ्गे-धातु युगको दोस्रो सहस्राब्दीको पन्ध्रौं शताब्दी ईश्वी पूवदेखि दक्षिण-पूर्वी युरोपको ककेशस पहाडबाट यस उप-महाद्वीपमा बसाइँ सरेर आएका ककेसियालीमूलका भारोपेली -भारतीय भएका युरोपेली) ऋग्वैदिक आर्यले ऋग्वेदको द्वितीय मण्डलको १४ औं सूक्तको छैठौं मन्त्रमा यस उपमहाद्वीपका मूलवासी आद्य-आग्नेयी अनार्यलाई ककेशस पहाडको पूर्वमा बस्ने सनातनी पूर्वीय भनेर 'शम्बर' भनी दानवको रूपमा चित्रण गरी सोम-रस जस्ता मादक पदार्थको महिमा गाएर "शम्बरस्य पुरो बिभेदाश्मनेव पूर्वीः" भनेर उल्लेख गरेको पाइन्छ । यसबाट यस उपमहाद्वीपका मूलवासी आद्य-आग्नेयी अनार्य वर्तमान समयका शेर्पा आदिवासीका पूर्वज हुन् र तिनीहरूले नै प्राचीन तथा नवीन ढुङ्गे-युगहुँदै ढुङ्गे-धातु युगमा प्रवेश गरी यस उपमहाद्वीपका उत्तरका सिन्धु तथा नेपाली सभ्यताको सिर्जना गरेका थिए भन्ने तथ्य प्रमाणित हुन्छ । वास्तवमा, शम्बर भनेका आग्नेयीमूलका शेर्पा आदिवासीका कुलदेवता हुन् भन्ने तथ्यलाई शेर्पाले अहिले पनि शेर्पा भाषामा "गोम्ब/गोम्बा" भनिने गुम्बाहरू तथा घरका पूजाकोठाका शेर्पा भाषामा 'क्षोठी' भनिने अलमारीमा "दोर्ची-शम्ब" समेत भनिने शम्बरका मूर्तिलाई सजाउनुका साथै शेर्पाका धार्मिक आस्थाको केन्द्र काठमाडौँको बौद्धनाथ स्तूपका पञ्चमेधीमध्येको पहिलो मेधीका १०८ खोपामा विभिन्न किसिमका शक्तिसहितका शेर्पाका कुलदेवता दार्ची- शम्बर -दोर्ची-शम्ब)का मूर्तिलाई नै बढी मात्रामा स्थापित गरिएका देखिएबाट वस्तुगत रूपमा पुष्टि गर्न सकिन्छ । यसका साथै, यस तथ्यलाई सिन्धु उपत्यकाको मोहनजोदरोमा प्राप्त भएको साँढेको शिरपोश -श्रीपेच) लगाएर बायाँ हातमा धनु र दायाँ हातमा तीर बोकी रूखका पातले सजाएको पोसाकमा सजिएर पश्चिमतिर हेर्दै आदिम अनार्य शेर्पा आदिवासी पूर्वेली भएको तथ्यलाई सङ्केत गर्दै पूर्वतिर दौडिरहेको एक शिकारी रूपको वृषशम्बरका साथै पशुका पति/मालिक अर्थात पशुपति भनेका अगलबगलमा सुसारेका रूपमा बाघ, हात्ती, गैंडा तथा महिष -भैंसी) आदि पशुलाई तैनाथ गरी बीचमा नाङ्गै ध्यानमग्न भई लिङ्ग देखाई विराजमान हुने राँगाका शिरपोश धारण गरेका शेर्पाका कुलदेवता महिषशम्बर नै हुन् भन्ने तथ्यलाई प्रस्तुत गर्ने महिषशम्बरको आकृति अङ्कित पाको-माटोको मुद्राबाट प्रमाणित गर्न सकिन्छ । त्यति मात्र होइन, यस तथ्यलाई सिन्धु उपत्यकाकै पुरातात्त्विक उत्खनन् हँुँदा मोहनजोदरोमा नै प्राप्त भएकोे लिङ्गोेपासनाको अर्थबोध गराउने नाक नछेडिएको नेप्टे नाकमा यस उपमहाद्वीपका वर्तमान समयका शेर्पा महिलाले जस्तै गरी कुन्ौ किसिमको गहना नै नलगाएकी तर गलामा र हातमा भने शेर्पा महिलाले जस्तै गरी हातमा चुरा तथा गला भरि छाती नै छपक्कै ढाक्ने गरी अनेक किसिमका बुट्टेदार चन्द्रहार, शेर्पा भाषामा 'कउ/सुटुक्' भनिने जन्तरका साथै शेर्पा भाषामा 'जी' तथा 'शी' भनिने पत्थरका तिलौरीका आकारका साथै गोला तथा चेप्टा आकारका विभिन्न रंगका बुट्टेदार माला जस्ता गहना टन्न लगाईर् कम्मरमा हात लगाएर नाङ्गै नाच्दै गरेकी शेर्पा महिलाको प्रतिनिधित्व गर्ने एक शम्बर-शक्तिको ढुङ्गे-धातु युगको काँसको मूर्ति आदिबाट समेत सहजरूपमा प्रमाणित गर्न सकिन्छ । त्यसैले ऋग्वैदिककालमा आर्यले यस उपमहाद्वीपका मूलवासी अनार्य शेर्पा आदिवासीलाई लिङ्गोपासनाका प्रतिमूर्ति शिव -पशुपतिनाथ)का पुजारी भएकै कारण "लिङ्गपूजक" भन्ने अर्थ जनाई ऋग्वेदको सातौं मण्डलको एक्काइसौं सूक्तको पाँचौं मन्त्रमा "शिश्नदेवा" भनेका देखिन्छन् । तैपनि शेर्पाको विशेषणको रूपमा रहेको 'शरब' भन्ने शब्दले शिकारी युगको परम्पराको माथि अर्थबोध गरे जस्तैगरी शेर्पाले आˆना जन्मदेखि मृत्युसम्मका सम्पूर्ण सांस्कारिक कार्यक्रममा भाङ-धतुरो खाएर मस्तभई पार्वतीसँग ताण्डवनृत्य गर्ने शिवजस्तै भएर अनिवार्यरूपमा सुँगुर, राँगा, गोरू आदिको मासुको साथमा शेर्पा भाषामा 'छ्याङ' भनिने जाँडको प्रयोग गरेर आफ्ना पुरोहितमार्फत शेर्पा भाषामा 'क्षो' भनिने बौद्ध धर्मग्रन्थबाट "शिवदाङ । क्षोदाङ टशी फेल्वर जद्दुसोल" भन्नुका साथै "ॐ शरब तथागत अवलोकिते शम्बर शम्बर हूँ", "ॐ सोम भवशुद्ध शरब धर्मशुद्ध हाङ्" आदि भनेर पूजा-आजा गरेपछि जाँड खाएर मस्तभई स्त्री र पुरुषको जोडी मिलाई रमाइलो गरेर परापूर्व कालदेखि कदम चालेर विभिन्न अवसरमा नाँच्नु पर्ने 'शरबु' भनिने शेर्पा-नाँच अहिले पनि नाँचेका देखिन्छन् तर अहिले तिब्बती प्रभावमा परेका सोलखुम्बु, रामेछाप, दोलखा आदि भूभागका शेर्पा जातिका केही मानिसले 'शरबु' भन्नुको साटो 'शरपु' भन्ने शब्दको पनि अपभ्रंशको रूपमा 'स्याप्रु' भन्ने गरेका देखिन्छन् । यसबाट शेर्पालाई आदिमकालदेखि अहिलेसम्म शेर्पा भाषामा 'शरब' भन्ने गरेको गौरवमय परम्परा रहेको शेर्पाको सभ्यता र संस्कृतिको इतिहासलाई विर्सेर 'शरबु' भन्ने शब्दको मौलिक रूप पनि 'शरप' भन्ने तिब्बती शब्द नभई शेर्पा भाषाको 'शरब' भन्ने शब्द नै हो भन्ने वास्तविक तथ्यलाई पनि अबका शेर्पाले बिर्सिंदै गइरहेका छन् भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ । यसो हुनु सिङ्गो शेर्पा जातिका मानिसका लागि दुर्भाग्यको कुरा हो । किनभने, आदिम कालदेखि अहिलेसम्म प्रचलनमा रहिआएको यही शेर्पा भाषाको 'शरब' भन्ने शेर्पाको जातीय मौलिक विशेषणबाट नै नेपालको मात्र होइन सिङ्गो भारतीय उपमहाद्वीपको आदिवासी -मूलवासी) भनेकै यस उपमहाद्वीपको उत्तरमा सिन्धु तथा नेपाली सभ्यताको सिर्जना गर्ने आग्नेयीमूलका शेर्पा नै हुन् भनेर प्रमाणित भएका देखिन्छन् । यस तथ्यलाई यस जातिको राष्ट्रियस्तरको जातिय संस्थाको नाम पनि यही 'शरब' भन्ने शब्दलाई जोडेर "यम्बु शरब च्यिछोग" भनिएको देखिएबाट पुष्टि गर्न सकिन्छ । त्यत्ति मात्र होइन, शेर्पा जातिका मानिसका सबै किसिमका जातीय सङ्घसंस्थालगायतका सम्पूर्ण कुुराको प्रसङ्गमा शेर्पा जातिका मानिस, शेर्पा जातिका मानिसका, शेर्पा जातिका मानिसलाई, परापूर्व कालदेखि कदम चालेर विभिन्न अवसरमा नाँच्नु पर्ने शेर्पा नाँच इत्याादि भनी अर्थबोध गर्नु परेको खण्डमा पनि क्रमशः 'शरबतिब,' 'शरबतिबी,' 'शरबतिबला,' 'शरबु' इत्याादि भन्ने प्रचलन अद्यापि रहिरहेको देखिएबाट पनि यस तथ्यको पुष्टि गर्न सकिन्छ ।
त्यसैले अबका शेर्पाले अहिले चलन-चल्तीमा रहेको 'शेर्पा' भन्ने विशेषणलाई प्रयोग गर्नुबाट वञ्चित गरेर आदिमकालदेखि शेर्पालाई शेर्पा भाषामा भनिएको 'शरब' भन्ने सम्मानजनक मौलिक विशेषणलाई नै चलनचल्तीमा ल्याउनु अति आवश्यक देखिन्छ ।
शेर्पालाई शेर्पा भाषामा अहिले पनि 'शरब' भनिन्छ । भारतीय उपमहाद्वीपमा अहिलेसम्म प्राप्त भएका सम्पूर्ण ऐतिहासिक महìवका साहित्यिक -भाषिक), पुराताìिवक, सांस्कृतिक, भौगोलिक आदि स्रोतको अध्ययन तथा विश्लेषणबाट पनि शेर्पा भाषामा 'शरब' भनिने शेर्पालाई आदिम कालदेखि नै
'शरब' भन्ने गरेका रहेछन् भन्ने तथ्यको पुष्टि हुन्छ । यस तथ्यलाई पुष्टि गरेर शेर्पा भाषाको यही 'शरब' भन्ने शब्दलाई थोरै मात्र अपभ्रंश गरेर "दानव" भन्ने अर्थमा 'शरव' भनी ऋग्वेदको दशौं मण्डलको १२५ सूक्तको छैठौं मन्त्रमा यस उपमहाद्वीपका मूलवासी आद्य-आग्नेयी अनार्यलाई "शरवे -शरूं हिंसकं)" भनिएको पाइनुका साथै शेर्पा भाषाको यही 'शरब' भन्ने शब्दलाई अपभ्रंशको रूपमा फेरि 'शवर' भनी प्रयोग गरेर ऋग्वेदकै मूल ग्रन्थ ऐतरेय ब्राहृमण -३३ अ. ६. पृ. नं. ८५६)मा "शवराः" भनेको पाइन्छ । यसका साथै, यस तथ्यलाई पुष्टि गरेर नै चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत -भोट)का तिब्बती -भोटे)ले पनि शेर्पालाई सम्मान गरेर सम्बोधन गर्नु पर्दा बुद्ध भगवानका समकालीन जातिका मानिस भनी 'शर-ब' भन्ने गरेका देखिन्छन् तर यिनीहरूले यी शेर्पालाई भारतको वैशालीको वज्जीबाट करिब ३८९ ईश्वीतिर नेपालमा आएका लिच्छवी आर्यलाई 'बाजेहरू' भन्नुका साथै 'बज्जेहरू' समेत भन्ने गरे जस्तै अपमान गर्नु पर्दा व्यभिचारी भन्नुका साथै उदाउँदै गरेको नयाँ जातिका मानिस भनी 'शर-पो', 'शर-प' भन्ने गरेका देखिन्छन् । यसबाट शेर्पाको अहिले चलनचल्तीमा रहेको 'शेर्पा' भन्ने विशेषण यही 'शर-प' भन्ने तिब्बती -भोटे) शब्दबाट 'शर-पा' तथा 'शरपा' हुँदै 'शेर्पा' हुन गएको तथ्य प्रमाणित भएको देखिन्छ । तेञ्जिङ नोर्गे शेर्पा तथा एडमन्ड हिलारीले विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको सर्वप्रथम सफल आरोहण गरेर विश्वको इतिहासमा कीर्तिमान कायम गरेको ईश्वी संवत् १९५३ को मे २९ को दिनदेखि त शेर्पाको यो 'शेर्पा' भन्ने अपमानजनक विशेषणले विश्वव्यापी भएर 'शरब' भन्ने सम्मानजनक विशेषणलाई छायाँमा पारेको देखिन्छ । त्यसपछि, शेर्पा-शास्त्री क्रिस्टोप\m वोेन् फुरर्-हैमेन्डर्फका साथै नेपालका विश्वविख्यात समाज-शास्त्री तथा मानव-शास्त्री डोरबहादुर विष्टलगायतका अहिलेसम्मका सम्पूर्ण देशी तथा विदेशी विद्वानले शेर्पालाई अज्ञानताको दलदलमा फसेर बाह्रौं शताब्दीतिर चीनको उत्तरी प्रदेशमा घुमन्ते जीवन व्यतित गर्ने चीनी-मङ्गोलमूलका भोट-बर्मेली परिवारका भोटे -तिब्बती) जातिका जनजातिका रूपमा चित्रण गरेर 'शेर्पा' नै भनेका देखिन्छन् ।
उपर्युक्त विवरणका अतिरिक्त, संस्कृत भाषामा 'शवर' भन्ने शब्दले अनार्य जातिलाई बुझाएको देखिनुका साथै तिब्बती भाषामा यसैबाट अपभ्रंश भएको 'शवरी'भन्ने शब्दको अर्थ पनि "शिकारी जाति" हुन गएको देखिन्छ । यसबाट 'शरब' भन्ने जातीय विशेषण भएका शिकारी जातिका आग्नेयीमूलका यी शेर्पा यस उपमहाद्वीपको उत्तरमा सिन्धु तथा नेपाली सभ्यताको सिर्जनाकार हुन् र चीनी-मङ्गोलमूलका भोट-बर्मेली परिवारका भोटे -तिब्बती) जातिका जनजाति होइनन् भनेर प्रमाणित हुन्छन् । यस तथ्यलाई यो 'शरब' भन्ने शब्दले पनि शेर्पा भाषाकै 'श -मासु', 'र -बाख्र्रा) तथा 'ब/बस्तु -बस्तुभाउ)' भन्ने शब्दको संयोजन गरेर "बाख्राहरूका साथै वस्तुभाउको मासु खानेहरू" भनी अर्थिएर शिकारी युगको परम्पराको अर्थबोध गरेको देखिएबाट पनि पुष्टि गर्न सकिन्छ । त्यसै गरेर, शेर्पाको विशेषणको रूपमा रहेको 'शरब' भन्ने शब्द एक्लैले शेर्पा भाषामा "घाम लाग्ने ठाउँमा बस्नेवाला/पूर्वमा बस्नेवाला/पूर्वीय/पूर्वेली" भनी अर्थिएको देखिन्छ । त्यसैले शेर्पा भाषाको यो 'शरब' भन्ने शब्द शेर्पा भाषाका 'शर -घाम लाग्ने ठाउँ/पूर्व)' तथा 'ब/बा -वाला/मालिक)' भन्ने शब्दको संयोजन गरेर 'शर-ब' भन्ने शब्दको निर्माण हुन गई त्यसको पनि "घाम लाग्ने ठाउँको मालिक/पूर्वमा बस्नेवाला/पूर्वीय/पूर्वेली" भन्ने अर्थ हुन गएको देखिन्छ । त्यसैले ढुङ्गे-धातु युगको दोस्रो सहस्राब्दीको पन्ध्रौं शताब्दी ईश्वी पूवदेखि दक्षिण-पूर्वी युरोपको ककेशस पहाडबाट यस उप-महाद्वीपमा बसाइँ सरेर आएका ककेसियालीमूलका भारोपेली -भारतीय भएका युरोपेली) ऋग्वैदिक आर्यले ऋग्वेदको द्वितीय मण्डलको १४ औं सूक्तको छैठौं मन्त्रमा यस उपमहाद्वीपका मूलवासी आद्य-आग्नेयी अनार्यलाई ककेशस पहाडको पूर्वमा बस्ने सनातनी पूर्वीय भनेर 'शम्बर' भनी दानवको रूपमा चित्रण गरी सोम-रस जस्ता मादक पदार्थको महिमा गाएर "शम्बरस्य पुरो बिभेदाश्मनेव पूर्वीः" भनेर उल्लेख गरेको पाइन्छ । यसबाट यस उपमहाद्वीपका मूलवासी आद्य-आग्नेयी अनार्य वर्तमान समयका शेर्पा आदिवासीका पूर्वज हुन् र तिनीहरूले नै प्राचीन तथा नवीन ढुङ्गे-युगहुँदै ढुङ्गे-धातु युगमा प्रवेश गरी यस उपमहाद्वीपका उत्तरका सिन्धु तथा नेपाली सभ्यताको सिर्जना गरेका थिए भन्ने तथ्य प्रमाणित हुन्छ । वास्तवमा, शम्बर भनेका आग्नेयीमूलका शेर्पा आदिवासीका कुलदेवता हुन् भन्ने तथ्यलाई शेर्पाले अहिले पनि शेर्पा भाषामा "गोम्ब/गोम्बा" भनिने गुम्बाहरू तथा घरका पूजाकोठाका शेर्पा भाषामा 'क्षोठी' भनिने अलमारीमा "दोर्ची-शम्ब" समेत भनिने शम्बरका मूर्तिलाई सजाउनुका साथै शेर्पाका धार्मिक आस्थाको केन्द्र काठमाडौँको बौद्धनाथ स्तूपका पञ्चमेधीमध्येको पहिलो मेधीका १०८ खोपामा विभिन्न किसिमका शक्तिसहितका शेर्पाका कुलदेवता दार्ची- शम्बर -दोर्ची-शम्ब)का मूर्तिलाई नै बढी मात्रामा स्थापित गरिएका देखिएबाट वस्तुगत रूपमा पुष्टि गर्न सकिन्छ । यसका साथै, यस तथ्यलाई सिन्धु उपत्यकाको मोहनजोदरोमा प्राप्त भएको साँढेको शिरपोश -श्रीपेच) लगाएर बायाँ हातमा धनु र दायाँ हातमा तीर बोकी रूखका पातले सजाएको पोसाकमा सजिएर पश्चिमतिर हेर्दै आदिम अनार्य शेर्पा आदिवासी पूर्वेली भएको तथ्यलाई सङ्केत गर्दै पूर्वतिर दौडिरहेको एक शिकारी रूपको वृषशम्बरका साथै पशुका पति/मालिक अर्थात पशुपति भनेका अगलबगलमा सुसारेका रूपमा बाघ, हात्ती, गैंडा तथा महिष -भैंसी) आदि पशुलाई तैनाथ गरी बीचमा नाङ्गै ध्यानमग्न भई लिङ्ग देखाई विराजमान हुने राँगाका शिरपोश धारण गरेका शेर्पाका कुलदेवता महिषशम्बर नै हुन् भन्ने तथ्यलाई प्रस्तुत गर्ने महिषशम्बरको आकृति अङ्कित पाको-माटोको मुद्राबाट प्रमाणित गर्न सकिन्छ । त्यति मात्र होइन, यस तथ्यलाई सिन्धु उपत्यकाकै पुरातात्त्विक उत्खनन् हँुँदा मोहनजोदरोमा नै प्राप्त भएकोे लिङ्गोेपासनाको अर्थबोध गराउने नाक नछेडिएको नेप्टे नाकमा यस उपमहाद्वीपका वर्तमान समयका शेर्पा महिलाले जस्तै गरी कुन्ौ किसिमको गहना नै नलगाएकी तर गलामा र हातमा भने शेर्पा महिलाले जस्तै गरी हातमा चुरा तथा गला भरि छाती नै छपक्कै ढाक्ने गरी अनेक किसिमका बुट्टेदार चन्द्रहार, शेर्पा भाषामा 'कउ/सुटुक्' भनिने जन्तरका साथै शेर्पा भाषामा 'जी' तथा 'शी' भनिने पत्थरका तिलौरीका आकारका साथै गोला तथा चेप्टा आकारका विभिन्न रंगका बुट्टेदार माला जस्ता गहना टन्न लगाईर् कम्मरमा हात लगाएर नाङ्गै नाच्दै गरेकी शेर्पा महिलाको प्रतिनिधित्व गर्ने एक शम्बर-शक्तिको ढुङ्गे-धातु युगको काँसको मूर्ति आदिबाट समेत सहजरूपमा प्रमाणित गर्न सकिन्छ । त्यसैले ऋग्वैदिककालमा आर्यले यस उपमहाद्वीपका मूलवासी अनार्य शेर्पा आदिवासीलाई लिङ्गोपासनाका प्रतिमूर्ति शिव -पशुपतिनाथ)का पुजारी भएकै कारण "लिङ्गपूजक" भन्ने अर्थ जनाई ऋग्वेदको सातौं मण्डलको एक्काइसौं सूक्तको पाँचौं मन्त्रमा "शिश्नदेवा" भनेका देखिन्छन् । तैपनि शेर्पाको विशेषणको रूपमा रहेको 'शरब' भन्ने शब्दले शिकारी युगको परम्पराको माथि अर्थबोध गरे जस्तैगरी शेर्पाले आˆना जन्मदेखि मृत्युसम्मका सम्पूर्ण सांस्कारिक कार्यक्रममा भाङ-धतुरो खाएर मस्तभई पार्वतीसँग ताण्डवनृत्य गर्ने शिवजस्तै भएर अनिवार्यरूपमा सुँगुर, राँगा, गोरू आदिको मासुको साथमा शेर्पा भाषामा 'छ्याङ' भनिने जाँडको प्रयोग गरेर आफ्ना पुरोहितमार्फत शेर्पा भाषामा 'क्षो' भनिने बौद्ध धर्मग्रन्थबाट "शिवदाङ । क्षोदाङ टशी फेल्वर जद्दुसोल" भन्नुका साथै "ॐ शरब तथागत अवलोकिते शम्बर शम्बर हूँ", "ॐ सोम भवशुद्ध शरब धर्मशुद्ध हाङ्" आदि भनेर पूजा-आजा गरेपछि जाँड खाएर मस्तभई स्त्री र पुरुषको जोडी मिलाई रमाइलो गरेर परापूर्व कालदेखि कदम चालेर विभिन्न अवसरमा नाँच्नु पर्ने 'शरबु' भनिने शेर्पा-नाँच अहिले पनि नाँचेका देखिन्छन् तर अहिले तिब्बती प्रभावमा परेका सोलखुम्बु, रामेछाप, दोलखा आदि भूभागका शेर्पा जातिका केही मानिसले 'शरबु' भन्नुको साटो 'शरपु' भन्ने शब्दको पनि अपभ्रंशको रूपमा 'स्याप्रु' भन्ने गरेका देखिन्छन् । यसबाट शेर्पालाई आदिमकालदेखि अहिलेसम्म शेर्पा भाषामा 'शरब' भन्ने गरेको गौरवमय परम्परा रहेको शेर्पाको सभ्यता र संस्कृतिको इतिहासलाई विर्सेर 'शरबु' भन्ने शब्दको मौलिक रूप पनि 'शरप' भन्ने तिब्बती शब्द नभई शेर्पा भाषाको 'शरब' भन्ने शब्द नै हो भन्ने वास्तविक तथ्यलाई पनि अबका शेर्पाले बिर्सिंदै गइरहेका छन् भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ । यसो हुनु सिङ्गो शेर्पा जातिका मानिसका लागि दुर्भाग्यको कुरा हो । किनभने, आदिम कालदेखि अहिलेसम्म प्रचलनमा रहिआएको यही शेर्पा भाषाको 'शरब' भन्ने शेर्पाको जातीय मौलिक विशेषणबाट नै नेपालको मात्र होइन सिङ्गो भारतीय उपमहाद्वीपको आदिवासी -मूलवासी) भनेकै यस उपमहाद्वीपको उत्तरमा सिन्धु तथा नेपाली सभ्यताको सिर्जना गर्ने आग्नेयीमूलका शेर्पा नै हुन् भनेर प्रमाणित भएका देखिन्छन् । यस तथ्यलाई यस जातिको राष्ट्रियस्तरको जातिय संस्थाको नाम पनि यही 'शरब' भन्ने शब्दलाई जोडेर "यम्बु शरब च्यिछोग" भनिएको देखिएबाट पुष्टि गर्न सकिन्छ । त्यत्ति मात्र होइन, शेर्पा जातिका मानिसका सबै किसिमका जातीय सङ्घसंस्थालगायतका सम्पूर्ण कुुराको प्रसङ्गमा शेर्पा जातिका मानिस, शेर्पा जातिका मानिसका, शेर्पा जातिका मानिसलाई, परापूर्व कालदेखि कदम चालेर विभिन्न अवसरमा नाँच्नु पर्ने शेर्पा नाँच इत्याादि भनी अर्थबोध गर्नु परेको खण्डमा पनि क्रमशः 'शरबतिब,' 'शरबतिबी,' 'शरबतिबला,' 'शरबु' इत्याादि भन्ने प्रचलन अद्यापि रहिरहेको देखिएबाट पनि यस तथ्यको पुष्टि गर्न सकिन्छ ।
त्यसैले अबका शेर्पाले अहिले चलन-चल्तीमा रहेको 'शेर्पा' भन्ने विशेषणलाई प्रयोग गर्नुबाट वञ्चित गरेर आदिमकालदेखि शेर्पालाई शेर्पा भाषामा भनिएको 'शरब' भन्ने सम्मानजनक मौलिक विशेषणलाई नै चलनचल्तीमा ल्याउनु अति आवश्यक देखिन्छ ।
No comments:
Post a Comment