तारा बी.सी.
पृथ्वीको जलवायु परिवर्तन र यसको असरबारे विश्वव्यापी चिन्ता र चासो दिनानुदिन बढिरहेको छ । जलवायु परिवर्तनको सम्बन्धमा भएको प्रथम छलफलको दस्तावेज 'क्योटो प्रोटोकल' हो । अझैसम्म पनि कैयन् देशले यसमा हस्ताक्षर गरेका छैनन् त कैयन् देशले यसमा हस्ताक्षर गरे पनि अनुपालन गरेको पाइएको छैन ।
नेपाललगायतका दक्षिण एसियाली मुलुकहरू जलवायु परिवर्तनप्रति विशेष संवेदनशील हुनुपर्ने अवस्था आइसकेको छ किनभने सर्वोच्च शिखर सगरमाथादेखि समुद्र सतहबाट दुई मिटरभन्दा कम उचाइमा रहेका माल्दिभ्स जस्ता देशहरूको विविध भू-खण्ड, बनोट, हावापानी र पर्यावरण यसै क्षेत्रमा पाइन्छ । हिमपातमा देखिएको न्यूनता, हिउँ पग्लिने क्रममा देखापरेको वृद्धि, हिमताल र हिमनदीहरूमा पैदा हुँदै गरेको अस्तित्वको खतरा जस्ता समस्या हिमाली क्षेत्रमा देखापरेका असरहरू हुन् । त्यसैगरी मध्य पहाडको नियमित वाषिर्क पहिरो, भू-क्षय, वषर्ाको कमी, कृषि उत्पादन र गुणस्तरमा कमी आदि र तराईको बाढी, कटान, डुबान र सुख्खाग्रस्त समस्या जलवायु परिवर्तनले हामीलाई थुपारिदिएका समस्या हुन् ।
उता माल्दिभ्सको भने अस्तित्वकै समस्या छ । विज्ञहरूका अनुसार आगामी केही दशकभित्र माल्दिभ्स देश हिन्दमहासागरभित्र डुब्नेछ । त्यसैले यसत्रतर्फ विश्वको ध्यान आकृष्ट गर्न यसै हप्ता माल्दिभ्सका राष्ट्रपति मोहम्मद नासिदसहितको मन्त्रिपरिषद्को बैठक हिन्दमहासागरको पीँधमा सम्पन्न भएको छ । नेपालका प्रधानमन्त्रीले पनि अमेरिकी राष्ट्रपति ओबामालाई भेट्न पाउँदा सगरमाथाको खिइएको चटानको टुक्रा उपहार दिएर जलवायु परिवर्तनतर्फ ध्यान तान्न खोज्नु भएको थियो ।
नेपालको सन्दर्भमा हामीले 'हुरीक्यान' क्याटरिना, सुनामी र हालैको आइला जस्ता तीव्र बेगधारी विनाशलीलाको सामना गर्नु नपरे पनि भौगोलिक स्थिति परिवेश, अवस्था अनुसारका प्राकृतिक विनाशकारी विध्वंश, विपद्हरूको नेपालले सामना बर्सेनि गरिरहनु परेको छ । प्रत्यक्ष वा परोक्ष रूपमा, कोसीको बाढी, मध्य र सुदूरपश्चिम पहाडी इलाकाको भोकमरी, हिमनदीको प्रवाहमा कमीका कारणको दैनिक लोडसेडिङ, कृषि अन्नबाली, फलफूल उत्पादनमा कमी र यसको परिणाम मूल्यवृद्धि हुँदै हुँदै तपाई हामी सबैलाई जलवायु परिवर्तनको असरले छोइसकेको, ढाकिसकेको छ ।
दीपावलीमा फूलको खपत बढी हुने गर्छ र नेपालका सबैजसो फूल पनि शरद ऋतुको यही समयमा फुल्ने गर्छन् । तर पूर्वी नेपालको 'राजारानी' क्षेत्रमा यसपाली सयपत्री र मखमली फूल फुल्न भ्याएन । यो सबै जलवायु परिवर्तनका कारणले हुन गएको भनाई विज्ञहरूको छ तर यसको फलस्वरूप लाखौँ मूल्यका फूल भारतबाट आयात गरेर भए पनि यसपालीको दीपावलीले जलवायु परिवर्तनको असरको सामना गर्यो ।
गत असोजको वषर्ाकालीन अनपेक्षित लामो झरीले पश्चिम नेपाल डुबान, कटानका अतिरिक्त चीन, साइबेरिया, मङ्गोलिया र रुसबाट बसाइँ सरेर आउने क्रममा रहेका चराका हुललाई पनि रोक्यो र चराचुरुङ्गी र पुतलीहरूको भूमिका फलफूल र वनस्पतिको विकासमा रहन्छ यसको असर हेर्न त केही समय पर्खनु नै पर्ने हुन्छ ।
हालैका दिनमा जलवायु परिवर्तनमा रुचि राख्ने नेपाली विद्यार्थीहरूका लागि तीनवटा समाचार विशेष रुचीकर हुन पुगे । प्रथम हो, हिन्दमहासागरभित्र बसेका माल्दिभ्सको मन्त्रिपरिषद बैठक, दोस्रो नेपाल र चीनका वैज्ञानिकले रसुवाको लाङटाङमा हिमनदी र हिमशृङ्खलाबारे गरेका अध्ययन र तेस्रो क्याम्बि्रज युनिभर्सिटीको पोलर ओसन फिजिक्सबारेका अनुसन्धान रिपोर्ट ।
जलवायु परिवर्तन विश्वव्यापी समस्या हो र विश्वका विभिन्न भागमा बस्ने व्यक्तिले असर र सामना विविध किसिमले भोग्नु र गर्नुपरेको अहिलेको अवस्था छ । प्राकृतिक स्वरूपमा र अत्यन्तै न्यूनगतिमा प्रकृतिले मानिसलाई जलवायु परिवर्तनको असरका रूपमा दण्ड दिइरहेको छ । भौतिक विकासको लालसामा औद्योगिक राष्ट्रहरूले प्राकृतिक नियमलाई खल्बल्याइरहेका छन् । प्राकृतिक वस्तुहरूको तीव्रगतिमा दोहन गर्दै आर्थिक विकासको सिँढी चढिरहेका छन् । जलवायु परिवर्तनको असर निश्चितरूपमा गरिब राष्ट्रहरूमामाथि बढी पर्दछ र गरिब राष्ट्रहरूको गल्ती कम तर प्रकृतिले दिएको सजाय वा विनाश बढी भइरहेको अवस्था छ ।
विश्वका सबै राष्ट्रले जलवायु परिवर्तनबाट के कस्ता समस्या भोगिरहेका छन् र संयुक्त रूपमा ती समस्याहरू कसरी सामना गर्ने, बाटो पहिल्याउने भनेर संयुक्त राष्ट्र सङ्घले आगामी डिसेम्बर महिनामा डेनमार्कको राजधानी कोपनहेगनमा विश्वस्तरीय सम्मेलन आयोजना गर्दछ र यसलाई जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी १५ औँ सम्मेलन कोपनहेगन नामकरण गरिएको छ । नेपालको सहभागिता अवश्यम्भावी त छ तर चासो यहाँनिर सहभागिताको मात्र नभएर उपलब्धि रहनपुग्दछ र उपलब्धिका लागि तयारी चाहिन्छ । तयारी गर्न सरकारसँग वातावरण मन्त्रालय छ र यसले आˆनो दैनन्दिन चलाएको होला । कोपनहेगनले जयवायु परिवर्तनबाट उब्जिएका समस्याको समाधानको पोको न त लुकाएर राखेको छ र सम्मेलनका अवसरमा सबैलाई बाँड्ने नै छ । छोटो समयमा सबैका भिन्न भिन्न प्रकृति र परिवेशका विविध समस्यालाई सबैले सुन्नसमेत पाउने छैनन् । यस्तो अवस्थामा नेपालले जलवायु परिवर्तनको असरबाट भोग्नुपरेका समस्याको अनुसन्धान, विश्लेषण, वर्गीकरण गर्नु जरुरी छ । जलवायु परिवर्तन आयोग र राष्ट्रिय अनुकूलन आयोगको गठनले मात्र पुग्दैन । प्रथम र दोस्रो विश्वयुद्धको भन्दा भयानक परिणाम जलवायु परिवर्तनको असरले ल्याउने कुरा विज्ञहरूले बताइरहेको बेलामा संसारभरका ४८ वटा अति कम विकसित मुलुकमध्ये एक र दक्षिण एसियाका चार अल्पविकसित देशहरूको प्यानलबाट समान प्रकृतिका जलवायुसँग सम्बन्धित समस्याको अध्ययन, विश्लेषण, निष्कर्ष र समाधानका विकल्प ती ठूला औद्योगिक मुलुकहरू अर्थात् जी-२० समक्ष प्रस्तुत गर्ने मौकाको रूपमा उपयोग गर्नु नितान्न आवश्यक छ ।
नेपाललगायतका दक्षिण एसियाली मुलुकहरू जलवायु परिवर्तनप्रति विशेष संवेदनशील हुनुपर्ने अवस्था आइसकेको छ किनभने सर्वोच्च शिखर सगरमाथादेखि समुद्र सतहबाट दुई मिटरभन्दा कम उचाइमा रहेका माल्दिभ्स जस्ता देशहरूको विविध भू-खण्ड, बनोट, हावापानी र पर्यावरण यसै क्षेत्रमा पाइन्छ । हिमपातमा देखिएको न्यूनता, हिउँ पग्लिने क्रममा देखापरेको वृद्धि, हिमताल र हिमनदीहरूमा पैदा हुँदै गरेको अस्तित्वको खतरा जस्ता समस्या हिमाली क्षेत्रमा देखापरेका असरहरू हुन् । त्यसैगरी मध्य पहाडको नियमित वाषिर्क पहिरो, भू-क्षय, वषर्ाको कमी, कृषि उत्पादन र गुणस्तरमा कमी आदि र तराईको बाढी, कटान, डुबान र सुख्खाग्रस्त समस्या जलवायु परिवर्तनले हामीलाई थुपारिदिएका समस्या हुन् ।
उता माल्दिभ्सको भने अस्तित्वकै समस्या छ । विज्ञहरूका अनुसार आगामी केही दशकभित्र माल्दिभ्स देश हिन्दमहासागरभित्र डुब्नेछ । त्यसैले यसत्रतर्फ विश्वको ध्यान आकृष्ट गर्न यसै हप्ता माल्दिभ्सका राष्ट्रपति मोहम्मद नासिदसहितको मन्त्रिपरिषद्को बैठक हिन्दमहासागरको पीँधमा सम्पन्न भएको छ । नेपालका प्रधानमन्त्रीले पनि अमेरिकी राष्ट्रपति ओबामालाई भेट्न पाउँदा सगरमाथाको खिइएको चटानको टुक्रा उपहार दिएर जलवायु परिवर्तनतर्फ ध्यान तान्न खोज्नु भएको थियो ।
नेपालको सन्दर्भमा हामीले 'हुरीक्यान' क्याटरिना, सुनामी र हालैको आइला जस्ता तीव्र बेगधारी विनाशलीलाको सामना गर्नु नपरे पनि भौगोलिक स्थिति परिवेश, अवस्था अनुसारका प्राकृतिक विनाशकारी विध्वंश, विपद्हरूको नेपालले सामना बर्सेनि गरिरहनु परेको छ । प्रत्यक्ष वा परोक्ष रूपमा, कोसीको बाढी, मध्य र सुदूरपश्चिम पहाडी इलाकाको भोकमरी, हिमनदीको प्रवाहमा कमीका कारणको दैनिक लोडसेडिङ, कृषि अन्नबाली, फलफूल उत्पादनमा कमी र यसको परिणाम मूल्यवृद्धि हुँदै हुँदै तपाई हामी सबैलाई जलवायु परिवर्तनको असरले छोइसकेको, ढाकिसकेको छ ।
दीपावलीमा फूलको खपत बढी हुने गर्छ र नेपालका सबैजसो फूल पनि शरद ऋतुको यही समयमा फुल्ने गर्छन् । तर पूर्वी नेपालको 'राजारानी' क्षेत्रमा यसपाली सयपत्री र मखमली फूल फुल्न भ्याएन । यो सबै जलवायु परिवर्तनका कारणले हुन गएको भनाई विज्ञहरूको छ तर यसको फलस्वरूप लाखौँ मूल्यका फूल भारतबाट आयात गरेर भए पनि यसपालीको दीपावलीले जलवायु परिवर्तनको असरको सामना गर्यो ।
गत असोजको वषर्ाकालीन अनपेक्षित लामो झरीले पश्चिम नेपाल डुबान, कटानका अतिरिक्त चीन, साइबेरिया, मङ्गोलिया र रुसबाट बसाइँ सरेर आउने क्रममा रहेका चराका हुललाई पनि रोक्यो र चराचुरुङ्गी र पुतलीहरूको भूमिका फलफूल र वनस्पतिको विकासमा रहन्छ यसको असर हेर्न त केही समय पर्खनु नै पर्ने हुन्छ ।
हालैका दिनमा जलवायु परिवर्तनमा रुचि राख्ने नेपाली विद्यार्थीहरूका लागि तीनवटा समाचार विशेष रुचीकर हुन पुगे । प्रथम हो, हिन्दमहासागरभित्र बसेका माल्दिभ्सको मन्त्रिपरिषद बैठक, दोस्रो नेपाल र चीनका वैज्ञानिकले रसुवाको लाङटाङमा हिमनदी र हिमशृङ्खलाबारे गरेका अध्ययन र तेस्रो क्याम्बि्रज युनिभर्सिटीको पोलर ओसन फिजिक्सबारेका अनुसन्धान रिपोर्ट ।
जलवायु परिवर्तन विश्वव्यापी समस्या हो र विश्वका विभिन्न भागमा बस्ने व्यक्तिले असर र सामना विविध किसिमले भोग्नु र गर्नुपरेको अहिलेको अवस्था छ । प्राकृतिक स्वरूपमा र अत्यन्तै न्यूनगतिमा प्रकृतिले मानिसलाई जलवायु परिवर्तनको असरका रूपमा दण्ड दिइरहेको छ । भौतिक विकासको लालसामा औद्योगिक राष्ट्रहरूले प्राकृतिक नियमलाई खल्बल्याइरहेका छन् । प्राकृतिक वस्तुहरूको तीव्रगतिमा दोहन गर्दै आर्थिक विकासको सिँढी चढिरहेका छन् । जलवायु परिवर्तनको असर निश्चितरूपमा गरिब राष्ट्रहरूमामाथि बढी पर्दछ र गरिब राष्ट्रहरूको गल्ती कम तर प्रकृतिले दिएको सजाय वा विनाश बढी भइरहेको अवस्था छ ।
विश्वका सबै राष्ट्रले जलवायु परिवर्तनबाट के कस्ता समस्या भोगिरहेका छन् र संयुक्त रूपमा ती समस्याहरू कसरी सामना गर्ने, बाटो पहिल्याउने भनेर संयुक्त राष्ट्र सङ्घले आगामी डिसेम्बर महिनामा डेनमार्कको राजधानी कोपनहेगनमा विश्वस्तरीय सम्मेलन आयोजना गर्दछ र यसलाई जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी १५ औँ सम्मेलन कोपनहेगन नामकरण गरिएको छ । नेपालको सहभागिता अवश्यम्भावी त छ तर चासो यहाँनिर सहभागिताको मात्र नभएर उपलब्धि रहनपुग्दछ र उपलब्धिका लागि तयारी चाहिन्छ । तयारी गर्न सरकारसँग वातावरण मन्त्रालय छ र यसले आˆनो दैनन्दिन चलाएको होला । कोपनहेगनले जयवायु परिवर्तनबाट उब्जिएका समस्याको समाधानको पोको न त लुकाएर राखेको छ र सम्मेलनका अवसरमा सबैलाई बाँड्ने नै छ । छोटो समयमा सबैका भिन्न भिन्न प्रकृति र परिवेशका विविध समस्यालाई सबैले सुन्नसमेत पाउने छैनन् । यस्तो अवस्थामा नेपालले जलवायु परिवर्तनको असरबाट भोग्नुपरेका समस्याको अनुसन्धान, विश्लेषण, वर्गीकरण गर्नु जरुरी छ । जलवायु परिवर्तन आयोग र राष्ट्रिय अनुकूलन आयोगको गठनले मात्र पुग्दैन । प्रथम र दोस्रो विश्वयुद्धको भन्दा भयानक परिणाम जलवायु परिवर्तनको असरले ल्याउने कुरा विज्ञहरूले बताइरहेको बेलामा संसारभरका ४८ वटा अति कम विकसित मुलुकमध्ये एक र दक्षिण एसियाका चार अल्पविकसित देशहरूको प्यानलबाट समान प्रकृतिका जलवायुसँग सम्बन्धित समस्याको अध्ययन, विश्लेषण, निष्कर्ष र समाधानका विकल्प ती ठूला औद्योगिक मुलुकहरू अर्थात् जी-२० समक्ष प्रस्तुत गर्ने मौकाको रूपमा उपयोग गर्नु नितान्न आवश्यक छ ।
No comments:
Post a Comment